بررسی دیدگاه صدر المتالهین در تلازم وجود رابط معلول و وحدت شخصی وجود

مهدی احمد خان‌بیگی

فلسفه

کارشناسی ارشد

مجتبی مصباح یزدی

عبدالرسول عبودیت

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1390

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

مرحوم آخوند با تحلیل دقیق معنای وجود معلول ، به این نتیجه رسیدند که این وجود ، عین ربط به وجود علت‌اش بوده ، هیچ استقلالی از آن ندارد و از این رو ، تصور ذات و حقیقت وجود معلول ، جز با تصور وجود علتش و وابستگی به آن ، میسور نخواهد بود ؛ در مرحله بعد به تلازم میان این بحث با وحدت شخصی وجود پرداختند که سه قول عمده درباره چگونگی برقراری این تلازم از منظر مرحوم آخوند در میان شارحین حکمت متعالیه وجود دارد . گروهی بر این باورند که چون مرحوم آخوند معلول را عین ربط به وجود علتش می‌دانند ، از این رو در صدد برآمده تا رابطه علیت را از میان وجود خداوند و ممکنات نقی نموده ، رابطه تشأن را جانشین آن نمایند . چرا که در رابطه علیت ، نوعی استقلال وجودی برای معلول در نظر گرفته می‌شود که از سوی علت به ذات معلول افاضه می‌گردد در حالی که معلول هیچ وجودی از خویش ندارد ، تنها شأن و رتبه‌ای از وجود خداوند است و بدین ترتیب هم وجود استقلالی و هم وجود رابط از ذات معلول نفی گردیده و وجود منحصر در ذات خداوند شده و در نهایت وحدت شخصی وجود اثبات می‌گردد . ولی در ادله‌ای که قائلین به این دیدگاه از سخنان صدر المتألهین ارائه داده‌اند ، تنها رابطه علیتی که مشهور فلاسفه به آن اعتقاد داشته‌اند نقی گردیده نه مطلق رابطه علیت . اما دسته‌ای دیگر از شارحین حکمت متعالیه چنین برداشت کرده‌اند که چون وجود رابط معلول ، عین ربط به وجود علتش می‌باشد ، پس مفاهیم حاکی از آن نیز باید عین ربط به مفاهیم دیگر باشد و به این نتیجه مشخص رسیده‌اند که باید مفاهیم حکایت کننده از وجود رابط معلول ، مفاهیم حرفی باشند و از آنجا که مفاهیم همچون " وجود " یا " موجود " ، مفاهیمی اسمی‌اند ، نمی‌توانند بر ممکنات خداوند باری تعالی که همگی معلول وجود شریف می باشند ، صدق کنند و در نتیجه تنها مصداق وجود ، ذات خداوند تبارک و تعالی است و بدین نحو وحدت شخصی وجود را به اثبات می‌رسانند . در حالی که به نظر می‌رسد که در این دیدگاه خلطی ظریف از نوع خلط میان مفهوم و مصداق صورت گرفته اشت ؛ یعنی آنچه حقیقتا عین ربط به وجود علت است ، وجود معلول است نه مفاهیم حکایت کننده از آن . به علاوه برای آنکه یک دسته از مفاهیم ،حاکی از عین ربط بودن معالیل باشند ، هیچ لزومی ندارد که خود نیز عین ربط به مفاهیم دیگر باشند ؛ پس بدین طریق وحدت شخصی وجود به اثبات نمی‌رسد . و اما دیدگاه سوم که دیدگاه برگزیده این رساله نیز می‌باشد بر این باور است که چون وجود خداوند تبارک و تعالی معلول وجود دیگری نمی‌باشد ، بلکه تمامی موجودات دیگر معالیل آن وجود شریف محسوب می‌گردند ، از این رو تنها وجود مستقل وجود خداوند متعال است و تمامی مووجودات ممکن در طول آن وجود شریف ، عین ربط به آن و مرتبه‌ای از مراتب آن تلقی می‌گردند . مرحوم آخوند نیز مراد از وحدت شخصی عرفا را همین وحدت تشکیکی خاصی می‌داند که بنا بر آن تنها یک وجود مستقل در عالم هستی تحقق دارد و سایر موجودات مرتبه‌ای از همان وجود مستقل‌اند که اسناد وجود به آنها منافاتی با وجود استقلالی خداوند نخواهد داشت . کلید واژه‌ها : وجود رابط معلول ، وجود مستقل ، مفهوم اسمی وجود ، مفهوم حرفی وجود ، تشکیک عام ، تشکیک خاص ، وحدت شخصی وجود

1392/10/8

1462